موضوع تحقیق: سردرد و میگرن

 سردرد تنشی (Tension Headache)

مرور کلی 

سردرد تنشی شایعترین نوع سردرد می باشد که حدود 40 درصد افراد در مقطعی از زندگی خود به آن مبتلا خواهند شد. این نوع سردرد در اثر بیماری خاصی ایجاد نشده و اغلب بعنوان یک سردرد « طبیعی » تقسیم بندی می شود. این نوع سردرد به دو گروه عمده تقسیم می شود.

1-     سردرد حمله ای : که کمتر از 15 بار در ماه به فرد دست می دهد.

2-     سردرد مزمن : که 15 بار یا بیشتر در طول ماه به سردرد دچار می شود.

اگر چه بیمارانی که به این نوع سردرد مبتلا هستند اغلب احساس تنش عضلانی ( Muscular Tension ) را گزارش می دهند ولی هیچگونه شواهد واضحی برای ارتباط این گرفتگی و تنش عضلانی، با سردرد همراه این بیماران وجود ندارند. گمان می رود، بروز این سردرد احتمالاً بعلت تغییرات مواد شیمیائی مغزی بوده که باعث ایجاد درد بخاطر تأثیر روی عروق و اعصاب اطراف مغز می شود. این مکانیسم ایجاد سردرد مشابه مکانیسم ایجاد سردرد میگرن می باشد.

علائم

          سردرد تنشی معمولاً بعد از ظهر یا ساعات اولیه غروب ایجاد می شود و شدت آن در طول زمان کم و زیاد می شود. علامت اصلی این سردرد معمولاً احساس سفتی اطراف سر می باشد مثل اینکه دور سر را با یک باند و یا پارچه محکم ببندند و یا اینکه سر بین یک گیره آهنگری قرارداده و محکم فشار دهند. گردن و عضلات شانه اغلب سفت بوده و در هنگام لمس دردناک هستند. سایر علائم شامل اختلال در تمرکز و اختلال در خواب می باشد.

          بعضی از بیماران همزمان علائم سردرد تنشی و سردرد میگرنی را با هم دارند. این حالت که ناشایع هم نیست به این صورت رخ می دهد که سردرد  آنها با نورهای درخشان و صدای بلند بدتر می شود ( حاتب که در میگرن رخ می دهد ) اما نوع سر درد آنها مداوم و غیر ضرباندار بوده که مشخصه سردرد تنشی است یعنی خصوصیات هر دو نوع سردرد را با هم دارند.

تشخیص

   هیچ تست اختصاصی برای تائید تشخیص این نوع سر درد وجود ندارد و تشخیص براساس علائم بیمار ، تاریخچه پزشکی وی و معاینات فیزیکی او داده می شود. البته در بعضی از بیماران ممکن است CT اسکن یا  MRI ( در صورتیکه سردرد با علائم غیر معمول و غیر منتظره همراه باشد) درخواست شود تا بعضی از تشخیصهای مهم از قلم نیفتند.

 

دوره سردرد

          یک دوره سردرد تنشی ممکن است فقط چند ساعت طول کشیده و یا گاهی یک روز و حتی بیشتر ادامه یابد. سردرد مزمن تنشی نیز به سردردی گفته می شود که قسمتی یا تمام طول روز و در اکثر روزهای هفته فرد را درگیر کند اگر چه شدت آن می تواند کم و زیاد شده و در طول زمان تغییر کند.

پیشگیری

          تکنیکهای تن آرامی ( Relaxation) و اجتناب از موقعیتهای استرس زا می تواند به جلوگیری از وقوع سردرد تنشی کمک کند. در بعضی از بیماران تجویز روزانه بعضی از داورها نیز می تواند کمک کننده باشد که از مهمترین آنها ضد افسردگیهای سه حلقه ای می باشدکه برای جلوگیری از ایجاد سردرد تنشی مصرف شده و حتی در کسانی که مبتلا به افسردگی نیستند این داروها در کنترل حملات سردرد مؤثر می باشند.

درمان

    برای سردردهای تنشی موردی که کمتر از 3 بار در هفته رخ می دهند داروهای مسکن ساده ای مثل آسپرین، استامینوفن و ایبوپروفن موثر می باشند ولی عیب آنها این است که ممکن است فرد به آنها عادت کرده و دیگر نتواند آنها را کنار بگذارد. باید توجه داشت استفاده از مسکنهای ساده فقط برای حملات کمتر از 3 بار در هفته مجاز است و اگر تعداد حملات بیشتر باشد، استفاده مکرر از این داروها می تواند، باعث نوعی سردرد بنام « سردرد بازگشتی » در روزهائی شود که فرد قرصهای مسکن را استفاده نمی کند.

اما درمان سردرد مزمن تنشی بسیار مشکل است، خصوصاً که پدیده " سردرد بازگشتی" در روزهائی که این افراد مسکن استفاده نمی کنند، بیشتر از سردردهای غیر مزمن و موردی تنشی است. بنابراین استفاده از داروهای پیشگیرنده و تجویز روزانه آنها ( مثل داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای) و در این افراد مفید می باشد. بعضی از افراد می توانند سردرد تنشی خود را بدون استفاده از دارو درمان کنند، استفاده از کمپرس آب سرد و یا استفاده از گرمای موضعی در محل سفتی عضلانی و سردرد می تواند بسیار کمک کننده باشد. ماساژ نواحی سفت در گردن و یا شانه نیز می تواند کمک کننده باشند. تکنیکهای تن آرامی مثل نفسهای عمیق کشیدن و یا کمک گرفتن از روشهائی مثل طب سوزنی و بیوفیدبک هم می تواند در کنترل حملات سردرد مؤثر باشد.چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد ؟

          بیشتر سردردها خطر عمده ای برای فرد ندارند و بندرت سردرد ممکن است علامتی از یک بیماری خطرناک زمینه ای در او باشد. اگر سردرد شما بدون درمان و و یا با استفاده مسکنهای ساده براحتی رفع می شود، دلیلی برای مراجعه به پزشک وجود ندارد ولی اگر هرگونه از علائمی که در زیر به آنها اشاره می شود همراه با سردرد دیده شد، باید بلافاصله با پزشک تماس گرفت.

– سردردی که پس از صدمه ضربه به سر ایجاد می شود.

– سردردی که همراه با استفراغ و یا تب می باشد.

– سردردی که با تاری دید، اختلال در صحبت کردن و یا کرختی و ضعف دستها و یا پاها همراه است.

– سردردی که در طول زمان هم شدت آن و هم تعداد حملات آن افزایش می یابد.

– سردردی که بسیار سریع بوده و حالت صاعقه مانند دارد و همراه با کاهش سطح هوشیاری است.

– سردردی که برای کنترل آن احتیاج به مصرف روزانه داروهای ضد درد می باشد.

روند و عاقبت بیماری

          اکثر موارد سردرد تنشی خودبخود و در گذر زمان رفع شده ولی استفاده از داروهای ضد درد و همچنین پرهیز از موقعیتهای استرس زا به بهبودی سریعتر و کاهش دفعات ابتلا به سردرد کمک می کند.سردرد میگرن

مرور کلی

          میگرن یک بیماری شایع به حساب می آید و اکثراً افرادی که به میگرن مبتلا هستند ، دچار حملات مکرر سردرد برای مدت چندین سال می باشند.  سر درد میگرن معمولاً بصورت ضربان دار بوده که اغلب با تهوع و اختلال در بینائی نیز همراه است. گر چه اکثر موراد میگرن می تواند شدید باشد ولی هر سردرد شدیدی میگرن نبوده و گاهی سردرد میگرن بصورت یک درد خفیف خود را نشان می دهد.

   شیوع میگرن که در جوامع مختلف متفاوت است ولی حدود 20% افراد در طول عمر خود ممکن است حمله میگرن را تجربه کنند که نیمی از این افراد اولین حمله  را در سنین کودکی و یا نوجوانی تجربه کرده و حدود 3/2 مبتلایان به این سردرد زنان می باشند، که احتمالاً بخاطر تأثیر هورمونهای زنانه شیوع میگرن در آنها بیشتر است. همچنین سردرد میگرن در بعضی از خانواده ها شایعتر می باشد و افرادی که بستگان درجه اول و دوم آنها به میگرن مبتلا هستند ، احتمال ابتلا به میگرن در آنها بالاتر است.

      هنوز پس از سالها تحقیق علت ایجاد این سردرد مشخص نشده است. ولی حدس زده می شود. درد میگرن در اثر تورم عروق خونی و اعصاب اطراف مغز که به « ساقه مغز » معروف است ایجاد می شود. یک ماده شیمیائی موجود در مغز بنام سروتونین بنظر می آید که نقش اصلی را در این بیماری داشته باشد، گرچه هنوز عاملی که باعث این تغییرات در فعالیت ساقه مغز و سطح سروتونین می شود بخوبی شناخته نشده است.

علائم بیماری

          میگرن یک سردرد ضرباندار است که می تواند در یک طرف هر دو طرف سر ایجاد شود. سردرد میگرن معمولاً با تهوع، استفراغ ، و یا کاهش اشتها همراه است. فعالیت فیزیکی ، نورهای درخشان و یا صداهای بلند می توانند سردرد را بدتر کنند و معمولاً فرد دچار سردرد میگرن ، پس از شروع سردرد به محلی تاریک ، آرام و خنک می رود تا سردرد او رفع شود. بیشتر حملات میگرن بین 12-4 ساعت طول می کشد اگر چه در این زمان می تواند کوتاهتر و بلندتر از مدت ذکر شده باشد. یکی از خصوصیات منحصر به فرد میگرن احساس غیر معمولی می باشد که قبل از شروع حمله به فرد دست می دهد و به آن « پیش درآمد » می گویند. علائم پیش درآمد می تواند شامل خستگی ، گرسنگی و یا احساس عصبانیت باشد. همچنین میگرن دارای « پس اثر » نیز بوده که پس از حمله این احساس به فرد دست داده و شامل احساس تهی شدن از انرژی بوده که ممکن است برای یک تا دو روز پس از یک حمله شدید میگرن ادامه یابد . البته  باید متذکر شد که تمامی افرادی که مبتلابه میگرن هستند دچار « پیش درآمد » یا « پس اثر » میگرن نمی شوند.

  یک خصوصیت دیگر میگرن که البته در بیماری صرع نیز ممکن است دیده شود وجود « علائم مقدماتی » یا ( Aura) می باشد. این علائم مقدماتی کمی قبل از حمله میگرن رخ داده و بصورت اختلال بینائی، تاری دید و یا دیدن نورهای ضرباندار و چشمک زن می باشد.این علائم که حدود 30-15دقیقه طول می کشند به فرد هشدار می دهند که سردرد میگرن بزودی آغاز خواهد شد. گاهی علائم مقدماتی حواس شنوائی، بویائی و یا چشائی را درگیر می کند. البته « علائم مقدماتی » هم مثل « پیش درآمد » و یا « پس اثر » در تمام افراد مبتلا به میگرن رخ نداده و خیلی موارد میگرن بدون « علائم مقدماتی » رخ می دهد و از آن جالبتر اینکه بعضی از موارد علائم مقدماتی نیز بدون حمله میگرن پس از آن رخ می دهد.

      در موارد نادری نیز میگرن بصورت علائم نورولوژیک غیر معمول مثل گیجی ، کاهش بینائی ، حالت سوزن سوزن شدن و کرختی و ضعف و … بروز می کند.

   حمله میگرن گاهی توسط بعضی از فعالیتها، غذاها، بوها و حتی احساسات تحریک شده بروز می کند. همچنین بعضی از بیماران زمانی که دچار استرس می شوند، حمله میگرن به سراغ آنها می آید در حالیکه عده ای دیگر پس از اینکه استرس آنها رفع شد، ممکن است دچار حمله میگرن شوند ( مثلاً روز بعد از یک امتحان و یا ملاقات مهم ). زنان نیز به تجربه در می یابند که حملات میگرن آنها در زمان حوالی قاعدگی بدتر می شود و شدیدتر است.    

تشخیص

      پزشک معمولاً از روی تاریخچه پزشکی بیمار و معاینه فیزیکی او میگرن را تشخیص می دهد و افراد مبتلا به میگرن در اکثر موارد معاینه فیزیکی و معاینه عصبی طبیعی دارند. هیچ تست مخصوصی برای تشخیص میگرن وجود ندارد و آزمایشاتی مثل CT اسکن و MRI مغز معمولاً طبیعی هستند . البته ممکن است پزشک آزمایشات دیگری را توصیه کند خصوصاً در افرادی که خصوصیات سردرد در آنها کاملاً منطبق با میگرن معمولی نمی باشد و یا اینکه علاوه بر علائم میگرن ، علائم آزار دهنده دیگری دارند. البته اگر هر گونه شکی در تشخیص میگرن وجود داشته باشد مشاوره با یک متخصص مغز و اعصاب انجام خواهد شد.

طول مدت سردرد

          سردرد میگرن می تواند چند ساعت تا چند روز طول بکشد و فرد مبتلا به میگرن ممکن است چندین بار در ماه دچار حملات بیماری شود. البته هستند افرادی که در طول دوره زندگی خود فقط یک بار دچار حمله میگرن می شوند و در طرف دیگر طیف افرادی که بیش از 3 حمله در هفته را تجربه می کنند وجود دارند.

پیشگیری

          البته نمی توان از تمام حملات میگرن پیشگیری کرد ولی می توان با شناسائی عواملی که باعث تحریک و ایجاد حملات بیماری می شوند از تعداد حملات بیماری و شدت آنها کاست شایعترین عواملی که که حمله میگرن را تحریک می کنند:

– کافئین ( چه مصرف زیاد آن و چه قطع کردن آن پس از مدت طولانی )

– بعضی از غذاها و نوشیدنی ها که حاوی تیرامین هستند مثل پنیر خصوصاً پنیر مانده، گوشت و نوشیدنی های تخمیر شده و همچنین غذاهای حاوی سولفیت مانند غذاهای کنسرو شده ، انواع شرابها ، سوسیس ، کالباس و سایر گوشتهای فرآروی شده

– استرس و یا حتی رهائی ا زاسترس که می تواند باعث جمله بیماری شود.

– هورمونها ( مصرف قرصهای جلوگیری از بارداری و یا در هنگام قاعدگی )

– کمبود خواب و یا اختلال در الگوی خواب فرد

– سفر و یا تغییر آب و هوا و یا ارتفاع محل زندگی

– مصرف بیش از حد مسکنها و درمانهای ضد درد.

          البته حتی اگر شما از تمام عوامل تحریک کننده میگرن اجتناب کنید باز گاهگاهی دچار حملات میگرن خواهید شد. برای کاهش حملات میگرن بعضی از بیماران از روشهای دیگر مثل یوگا، بیوفیدبک، طب سوزنی ، ماساژ و ورزش منظم استفاده می کنند.

درمان

          اینکه برای درمان میگرن از چه داروهایی استفاده شود، به شدت و تعداد حملات بیماری بستگی دارد. بیمارانی که فقط چند بار در سال دچار حملات میگرن می شوند، به خوبی به مسکنهای عادی و بدون نسخه پزشک پاسخ می دهند. البته در همین افراد هم اگر شدت درد به حدی باشد که با فعالیتهای عادی فرد تداخل کند و مسکنهای ساده نیز درد را کاهش ندهند، مراجعه به پزشک و تجویز داروهای قویتر الزامی است.

          دو نوع درمان برای میگرن مورد استفاده قرار می گیرد یکی از داروهائی که با شروع سر درد مصرف شده و به آن « داروهای تسکینی » می گویند و دیگری  داروهائی که هر روز مصرف می شوند تا از بروز حملات بیماری جلوگیری کرده و تعداد حملات بیماری را کاهش دهند که به این نوع داروها « داروهای پیشگیرانه » می گویند.          اینکه چه موقع از داورهای تسکینی و چه موقع از داروهای پیشگیرنده استفاده شود در هر فردی متفاوت است در گذشته برای کسانیکه در طول ماه دو یا بیش از دو حمله میگرن داشتند ، درمان پییشگرانه را آغاز می کردند ولی امروزه درمان پیشگیرانه در موارد زیر توصیه می شود:

– کسانیکه خیلی بندرت دچار حمله بیماری می شوند ولی با هر بار حمله خوب به درمان تسکینی جواب نداده و درد زیادی را تحمل می کنند.

– کسانیکه مکرر دچار حملات میگرن می شوند.

– کسانیکه دچار استفاده زیاد از مسکنها و آرامبخشها شده اند.

– کسانیکه حتی حملات محدود بیماری برای آنها هزینه زیادی دارد ( مثلاً غیبت از شغل و کار مهم ).

– کسانیکه دچار میگرن با علائم عصبی غیر معمول هستند ( میگرن عارضه دار ).

1-     درمان تسکینی

         در صورتیکه امکان آن وجود داشته باشد این نوع درمان بلافاصله پس از علائم مقدماتی و یا شروع سردرد باید آغاز شود.البته اشکال این روش آن است که در کسانیکه زیاد دچار علائم مقدماتی و یا سردرد میگرن می شوند، مصرف مداوم مسکنها می تواند باعث ایجاد سردردی مزمن شود که روزهای متمادی  رخ داده و دلیل و علت مشخص را نمی توان برای آن پیدا کرد.

          داروهای ساده مسکن مثل استامینوفن، ایبوپروفن، آسپرین ، و ناپروکسن، اگر در مراحل اولیه سردرد مصرف شوند، ممکن است برای کنترل درد کافی باشند . علاوه بر آن امروزه داروهای ترکیبی که از چند دارو تشکیل شده اند نیز در دسترس بوده که نسبت به داروهای ساده معمولاً از تأثیر بهتری برای کاهش درد برخوردار هستند مثل ترکیب آسپرین، استامینوفن و کافئین ( که Excedrin نامیده می شود)

          سایر داروهای دیگر که اختصاصی تر برای درمان سردرد میگرن می باشند مثل گروه تریپتانها که از آنها می توان که از آنها به سوماتریپتان اشاره کرد و گروه داروهای ارگوتامینی که شامل داروهائی مثل ارگوتامین زیر زبانی و یا آمپول دی هیدروارگوتامین و یا قرصهای ارگوتامین سی می باشند.

          علاوه بر داروهای فوق، اکثر بیماران هراه با سردرد دچار تهوع (با یا بدون استفراغ) می شوند که استفاده از قرص و یا شیافهای ضد تهوع را در آنها اجباری می کند.

          میزان مصرف این داروها برای کاهش درد در افراد مختلف، متفاوت بوده و معمولاً افراد با توجه به شدت سردردهای قبلی، میزان مصرف خود را تنظیم می کنند و درخیلی از موارد کاهش درد به حد قابل تحمل و نه از بین رفتن کامل آن می تواند بعنوان یک هدف درمانی مد نظر قرار گیرد.

2-     درمانهای پیشگیرانه

          داروهای زیادی وجود دارند که مصرف مداوم آنها باعث کاهش علامت سردرد می شود. بهترین گروه داروهای پیشگیرنده که از نظر علمی مؤثرتر از بقیه بوده اند در زیر لیست شده اند :

– گروه مسدود کننده های گیرنده بتا: از این گروه پروپرانولول و نادولول هم از لحاظ تأثیر و هم ایمنی مصرف دارو، قابل ذکرند.از این گروه بعنوان جایگزین متوپرولول و آتنولول مصرف می شوند.- گروه داروهای ضد صرع : در این گروه داروها از والپرات سدیم شواهد بیشتری برای تأثیر در کاهش حملات سردرد در دسترس می باشد. گاباپنتین و توپیرامات نیز مؤثرند.

– ضد افسردگیهای سه حلقه ای : این گروه داروها گرچه برای کاهش حملات میگرن بسیار مؤثر می باشند ولی گاهی عوارض جانبی آزار دهنده ای مثل گیجی، تاری دید، خشکی دهان و یبوست ایجاد می کنند . بهترین انتخاب از داروهای این گروه نورترپتیلین است گر چه سایر داروهای این دسته نیز استفاده می شوند.

– داروهای ضد سروتونین : متی سرژید که سالها مورد استفاده بوده و بسیار مؤثر است از این گروه قابل ذکر است ولی با توجه به عوارض وخیم آن و اینکه امروزه داروهای مؤثر دیگری در سایر گروهها وجود دارد دیگر از این گروه داروئی زیاد استفاده نمی شود.

          داروهای پیشگیرنده لازم است هر روز مصرف شوند تا مؤثر باشند. در انتخاب نوع داروهای پیشگیرنده پزشک سایر شرایط فرد بیمار را نیز در نظر می گیرد تا بهترین دارو برای بیمار شروع شود. مثلاً اگر دچار سردرد میگرن همزمان مبتلا به فشار خون باشد، گروه مسدود کننده های بتا که اثر ضد فشار خون نیز دارند، بهترین انتخاب می باشند ولی مثلاً اگر فرد مبتلا به سردرد، آسم نیز داشته باشند به هیچ وجه نباید مسدود کننده های بتا را برای آنها تجویز کرد.

          هرگز از ناموفق بودن اولین داروهای پیشگیرنده در کاهش حملات میگرن خود ناامید نشوید . گاهی ممکن است پزشک برای پیدا کردن داروی مناسب شما سه یا چهار دارو را تعویض کرده تا بهترین را برای شما انتخاب کند.

چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟

          اگر هنگام ابتلا به میگرن سایر علائم خطرناکی که در زیر به آنها اشاره خواهد شد در شما مشاهد شود ممکن است مشورت با پزشک نتایج بهتری را برای شما به ارمغان آورد ، علائم خطرناک به شرح زیر است:

– سردرد میگرنی که در طول زمان به شدت آن افزوده شود.

– شروع سردرد میگرن پس از 40 سالگی

– سردرد شدیدی که ناگهان شروع می شود ( در عرض مدت کمی به اوج خود می رسد) و به سردردها صاعقه مانند معرف هستند.

– سردرد میگرنی که با ورزش، سرفه، عطسه و آمیزش جنسی بدتر می شود.

– سردردی که با علائم غیر معمول مثل از دست دادن بینائی ، اختلال در صحبت کردن و یا راه رفتن همراه باشد.

– سردرد میگرنی که پس از صدمه و ضربه به سر شروع شده باشد.

– سردرد میگرنی که همیشه در یک طرف سر اتفاق می افتد.

– سردرد میگرنی که با مشکلات خاص پزشکی دیگری مثل فشار خون بالا، ابتلا به سرطان و یا AIDS همراه است.

– سردرد میگرنی در کسی که سابقه خانوادگی اختلالات عروقی و گشاد شدگی عروق مغزی دارد.

         همچنین افراد مبتلا در صورتیکه سردرد آنها با مسکنهای ساده بدون نیاز به نسخه پزشک برطرف نشود و یا سردردی که از لحاظ شدت باعث اختلال در کار روزانه و فعالیتهای فرد شود و یا اگر هر روز به سراغ فرد بیاید مشورت با یک پزشک برای فرد مفید خواهد بود.

روند بیماری و آینده فرد مبتلا به میگرن

         بیشتر بیماران مبتلا به سردرد میگرن می توانند حملات گاهگاهی سردرد را تحمل کرده و به زندگی عادی خود ادامه دهند و همچنین اکثر بیماران به مرور راههای مقابله با سردرد و کاهش رنج ناشی از آنرا یاد می گیرند . بعلاوه در اکثر موارد از شدت سردرد میگرن پس از دهه ششم زندگی کاسته می شود.

         مطالعات جدید حاکی از آن است که در MRI افراد مبتلا به میگرن تغییرات جزئی و خفیفی دیده می شود ولی در هر صورت هیچگونه شواهد از اینکه سردرد میگرن باعث افزایش احتمال ابتلا به بیماریهائی مثل سکته مغزی، بیماری فراموشی و یا سایر بیماریهای مهم و جدی مغزی شود، در دسترس نمی باشد.

 

 

---

۰